Antwerpen Fietsen

Baksteenroute in Boom: De Rupelstreek grondig uitgespit

De Baksteenroute (39 km) dompelt je onder in het recente verleden van de Rupelstreek. Hier waren vroeger tot 180 steenbakkerijen actief. Nu nog welgeteld één, Wienerberger. De Rupeldorpen hebben eindelijk vrede met hun industriële verleden. Waar deze streek nog niet zo lang geleden één grote vuilnisbelt aan failliete bedrijven was, lijkt het nu weer te bruisen als vroeger. Tijdens je fietstocht langs de knooppunten voel je het spanningsveld tussen ‘vroeger’ en ‘nu’ maar al te goed.

 

Verrassing om de hoek: Eenzame watertoren

In Rumst, bijna op het einde van je tocht, sta je plots oog in oog met een eenzame watertoren. Je kan hem elke dag van 8 tot 21 uur vrij beklimmen. Boven heb je een prachtig zicht op het landschap. Je krijgt er heel wat uitleg over verleden, heden en toekomst van de Rupelstreek. De toffe picknickplek, een drinkwaterfontein en WC’s krijg je er zomaar bij.

 

Te volgen knooppunten: 26 – 28 – 29 – 90 – 34 – 30 – 70 – 32 – 17 – 91 – 18 – 25 – 24 – 23 – 22 – 50 – 26

 

De parking van de Schorre (Schommelei 1, Boom) is gratis. Check op voorhand de evenementenkalender van De Schorre. Totaal af te raden is het weekend dat het dancefestival Tomorrowland er plaats vindt.

Het fietsnetwerk loopt dwars door De Schorre. Bij evenementen wordt een omleiding voorzien.

Vanaf de parking wordt de start van de Baksteenroute duidelijk aangegeven. Volg de pijlen naar knooppunt 26.

Neem gerust je tijd om ook even rond te blikken in dit wondermooie provinciaal domein waar jaarlijks zoveel evenementen plaats vinden. De Schorre is gebouwd op de grondvesten van de voormalige steenbakkerij Verstrepen. De kleiput is nu gevuld met proper water. Dat was vroeger wel even anders. Als je het domein rondfietst, rij je misschien wel langs het One World’ – kunstwerk van Arne Quinze? Het werd er geplaatst ter ere van Tomorrowland.

Zo zag De Schorre er vroeger uit.

Zo zag De Schorre er vroeger uit.

Zo ziet De Schorre er nu uit. Op deze helling staat het podium van Tomorrowland jaarlijks opgesteld.

Zo ziet De Schorre er nu uit. Op deze helling staat het podium van Tomorrowland jaarlijks opgesteld.

De Baksteenroute brengt je van Boom naar Niel over Schelle naar Hemiksem en een stukje Aartselaar. Daarna terug Boom om dan via Rumst terug uit te komen aan de Schorre in Boom.

De Rupelstreek is een ‘kleiputtenlandschap’. Hier werd zeven eeuwen lang intensief aan kleiontginning gedaan. Vooral vanaf de negentiende eeuw werd hier in de kleigrond gegraven dat het een lieve lust was. Op zijn hoogtepunt stonden in deze streek tot 180 steenbakkerijen. Nu nog één, maar het is dan wel een heel grote.

                De steenbakkerijen werden in deze streek ook wel ‘gelegen’ of ‘handgelegen’ genoemd.

Vooral in Boom wordt het industriële verleden omarmd. De sites van weleer worden waar mogelijk bewaard en gerestaureerd. Dat is niet de hele route zo. Soms is elk spoor gewist van vroegere steenbakkerijen en staat er nu een woonwijk op. Op andere plaatsen wordt de steenbakkerij of wat er van over is overgeleverd aan de klauwen van de tijd.

De Rupelstreek heeft zijn verleden eindelijk omarmd. De regio zat lang verveeld met deze fabrieken, industriële monsters van een tijd die nooit meer terug komt. Nu merk je dat ze vaak mee geïntegreerd worden in het nieuw te bedenken landschap. Het lijkt wel alsof ze in de Rupelstreek op de ‘reset’-knop hebben gedrukt en er eindelijk beweging komt in een streek die enkele decennia is blijven stilstaan. Misschien is De Schorre daar wel de katalysator van?

 

De Baksteenroute doet vooral ‘trage wegen’ aan

 

Net voor knooppunt 26, ligt een hoop bizarre stenen. Het blijkt een ringoven te zijn. Deze behoorde toe aan steenbakkerij Verstrepen. Een ringoven is een ring- of ovaalvormige oven met verschillende toegangspoorten in de wanden. Het vuur wordt gevoed met steenkool via stookgaten in de zoldering. Waar het vuur niet brandt, kan er steen worden ingezet. Et voilà een van de belangrijkste gebouwen van de vroegere steenbakkerijen.

De Rupelstreek telde er dan wel uitzonderlijk veel, het is niet de enige streek in Vlaanderen met een baksteenverleden. Zo had/heb je baksteenfabrieken in de Kempen, West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen…

Aan knooppunt 26 kom je aan de Rupel.

De Rupel is de kortste rivier van België. Hij start in Rumst aan de samenvloeiing van de Zenne, Dijle en Nete. Twaalf kilometer verder mondt de Rupel in Hemiksem uit in de Schelde. Tijdens de hoogdagen van de steenbakkerijen heette de rivier bijzonder vervuild te zijn. Nu claimt men dat dit definitief tot het verleden behoort en dat het visbestand er weer begint aan te groeien.

Fiets je de Baksteenroute in de zomer op een zondag, dan kan je in Boom het ene museum na het andere bezoeken. Tussen KNP 26 en 28 ligt het Nautisch Bezoekerscentrum, naast fietscafé Steencayken. Het museum is open van 1 april tot en met 31 oktober, telkens van 12 tot 16.30 uur. Je kan het museum dat werd opgebouwd rond de steenschuit Clotilde vrij bezoeken.

Baksteenroute (7)

De gerestaureerde steenschuit Clotilde.

Richting KNP 90 passeer je het Booms Steenbakkerijmuseum . Van april tot eind oktober kan je hier elke zondag om 14 uur een rondleiding meepikken. Dit openluchtmuseum vertelt het verhaal van het leven, wonen en werken in de Rupelstreek. En wil je echt de lokale sfeer van weleer opsnuiven, stap dan eens binnen in café De Koophandel…

Baksteenroute (10)

Net voor het museum ligt een loods van VDAB. Hier wordt door werkzoekenden volop gewerkt aan een replica van de Belgica, het schip waarmee ontdekkingsreiziger Adrien De Gerlache en zijn bemanning dertien maanden vast zat op Antartica. De fietstocht Milieuroute’ in Oost-Vlaanderen passeert het geboortehuis van de Gerlache in Mullem.

Baksteenroute (8)

Replica van de Belgica. Prachtwerk!

De hele tocht door Noeveren is als een reis door de tijd. Dit beschermde dorpsgezicht heeft nog niets aan charme ingeboet. Voor de bewoners zelf is het vaak minder leuk, want doordat de wijk ‘beschermd’ is mogen ze bijna niets veranderen – lees: renoveren – aan hun huizen. Voor ons, recreanten, is het even genieten als we fietsen langs al die steenbakkerijen van weleer.

Aan KNP 30 kom je uit aan de Schelde. Let hier ook even op de rechterkant. Dit is de Benedenvliet van Schelle waar tijdens de wintermaanden honderden watervogels samentroepen. Een paradijs voor ornithologen. Langs de Schelde lijkt het wel alsof alle bedrijven hier ‘over kop’ gegaan zijn. Het ligt er allemaal wat troosteloos bij, maar maakt het wel bijzonder interessant. Verschillende fabriekshallen worden afgebroken en zullen plaats maken voor nieuwe impulsen. Net voor een bocht die je terugbrengt naar de Schelde passeer je de indrukwekkende Sint-Bernardusabdij van Hemiksem.

Nu doet het enorme gebouw dienst als administratief centrum van Hemiksem, telt het verschillende serviceflats en is er een heemkundig museum in gehuisvest. De monniken stichten de abdij in 1243 en bleven hier tot aan de Franse Revolutie. Daarna deed het dienst als gevangenis en werd het gebruikt door het leger. Na de Tweede Wereldoorlog werden er ook een tijdlang collaborateurs in opgesloten.

Het leuke aan de Baksteenroute is dat je de hele tijd meegenomen wordt langs verkeersluwe wegen. Een eekhoorn springt verschrikt weg terwijl we in een rotvaart over de trage wegen denderen.

Tussen KNP 32 en 17 passeren we een hoogst charmante bioboerderij. Toegegeven, er zijn er veel in Vlaanderen. Maar ‘Milagrow’ krijgt wat ons betreft toch een aparte vermelding. De irritante muziek moet je er bij nemen. Het taalgebruik is zweverig en wollig, maar ze bedoelen het goed.

We zijn ondertussen in Aartselaar. De Cleydael Golfclub palmt een groot stuk van de ‘Groenenhoek’ in en heeft ook het indrukwekkende 16e eeuwse waterkasteel in zijn bezit. Prachtige locatie voor een golfclub. Aan de overkant ligt het oude kasteelpark en huidig natuurgebied ‘Cleydael’ waar we door fietsen.

Na de stilte van de vele trage wegen kom je nu wat meer in de drukte van de A12 en de E19. Dat deze autosnelwegen een doorn in het oog vormen van heel wat buurtbewoners merk je al snel aan de vele affiches die in het raam hangen. Misschien dat enkele geluidspanelen in de toekomst wel soelaas kunnen bieden?

Een kleiput die niet meer in gebruik is, wordt overgelaten aan de elementen van de natuur.

Een kleiput die niet meer in gebruik is, wordt overgelaten aan de elementen van de natuur.

In het centrum van Reet – we rijden in de richting van KNP 22 – treffen we enkele lagere schoolkinderen die zwerfvuil rapen. ‘Goed bezig’, roepen we hen na met een sappig West-Vlaamse ondertoon. Om onze woorden kracht bij te zetten steken we een duim op en zetten we onze allersympathiekste glimlach op. Geen enkel kind reageert. Groot gelijk, waren wij geboren in het post-Dutrouxtijdperk, we zouden ook niet reageren.

Na Reet – elk flauw woordgrapje laat ik geheel over aan de fantasie van de lezer – trappen we richting Rumst. KNP 50 volgend botsen we op het kruispunt met de Rumstestraat op een oude watertoren (°1940). Hij lijkt in niets op de watertorens die wij kennen met die lange nekken en brede koppen. Het is er eerder aan de kleine kant. Een infopaneel leert ons dat dit punt het hoogste is van de streek en dat daarom helemaal geen lange nek nodig is. Er is hier al genoeg waterstuwing.

Baksteenroute (18)

Uitzicht op de kleiontginning.

Uitzicht op de kleiontginning.

De watertoren is omgebouwd tot een informatie- en uitkijkpunt. Je kijkt uit over de kleiputten tussen Rumst en Boom. Het is elke dag open van 8 tot 21 uur. Boven vind je verschillende infopanelen.

Zo leren we over de opkomst en ondergang van de steenbakkerijen in de regio. Halfweg de negentiende eeuw was er een verhoogde vraag naar bakstenen door grote bouwwerken in en rond Antwerpen. Eind 19e eeuw ontstond er overproductie en kwam de baksteenindustrie in een zware crisis terecht. Dankzij de heropbouw na WO I leefde de industrie weer op. Verschillende bedrijven bundelden hun krachten. Na WO II en tot de jaren ’60 werden de hoogste productiecijfers genoteerd. Veel gebeurde nog ambachtelijk. Vanaf halfweg jaren ’60 werd de automatisering steeds meer ingevoerd. De arbeidsintensieve handgelegen verdwenen en volautomatische fabrieken kwamen in de plaats. Velen konden de investeringen niet aan en gingen failliet.

Waar in de hoogdagen in deze regio tot 180 steenbakkerijen actief waren, is dat er nu nog maar één, Wienerberger.

Baksteenroute (20)

Vanaf de uitkijktoren zie je de activiteiten van Wienerberger.

De kleiput is weliswaar dominerend in het lanschap, maar vroeger waren er veel meer kleiputten. Een wet stelde dat eens een kleiput was opgebruikt die ook terug moest worden opgevuld. Een manier om die dicht te gooien, was er huishoudelijk en industrieel afval in te dumpen. Zo passeerde de fabrikant twee keer langs de kassa. Niemand weet hoeveel putten vol afval hier nog liggen. De Vlaamse overheid heeft alvast de intentie om ze een voor een te openen en het afval te recycleren. Over heel Vlaanderen gezien denkt de regering zo’n 2.000 ‘vergeten’ afvalputten te openen. De meeste zouden in de Rupelstreek liggen…

Sinds de jaren ’80 bestaat het stortmoratorium waardoor de natuur in de resterende kleiputten nu vrij spel krijgt.

Baksteenroute (24)

De Rupel.

Na je tocht door Rumst kom je weer uit aan de Rupel die je naar rechts blijft volgen. Net voor je aan je eindpunt (KNP 26) uitkomt, passeer je nog het Museum Rupelklei . Het is open van mei tot september op zaterdag- en zondagnamiddag. Het museum vertelt opnieuw – diepe zucht – het verhaal van leven, wonen en werken langs de Rupel, maar bevat ook een unieke fossielenzaal. In de kleilagen vonden werklieden en archeologen haaientanden, walviswervels, een mammoet en zelfs een menselijke schedel van 5700 jaar oud.

Aan KNP 26 keer je terug via De Schorre tot aan de hoofdparking.

 

Fiche van de Baksteenroute (39 km):

Pluspunten:

  • Heel veel afwisseling
  • Vaak verkeersluwe wegen
  • Veel stopplaatsen (musea, cafeetjes, picknickplaatsen…)

Minpunten:

  • In de winter zijn de meeste musea langs je route gesloten, tenzij je met een groep bent en op voorhand reserveert.

 

Deze route kruist:

Fietsroutes:

  • Gouden Carolusroute (58 km) in Boom. Route passeert ook in De Schorre.
  • Technisch mountainbikeparcours in De Schorre (4 km) – voor ervaren mountainbikers
  • LF5 Vlaanderen Fietsroute in Boom – geen lus
  • LF2 Stedenroute – geen lus
  • Frans Bruynseelspad (37 km) in Boom
  • Abraham Hansroute (40 km) in Rumst

 

Wat vond jij van de Baksteenroute? Geef hieronder gerust je mening en je punten op tien voor deze route.

Marijn Follebout, 12 februari 2016

Laat een reactie achter

1 reactie

  • Marijn, proficiat met de mooie site! Zelf ben ik ook al in de Rupelstreek geweest. Het steenbakkerijmuseum is inderdaad de moeite waard. De gids is trouwens een zeer goede verteller en zit boordevol wetenswaardigheden. Groeten, Bart.